Малеев Всеволод Александрович
- Толығырақ
- Категория: Ғалымдар
Всеволод Александрович Малеев 1889 жылы 20 наурызда (ескі стиль бойынша 1 сәуір) Томск губерниясының Змеиногорск уезінің Александр болысының Шемонаиха ауылында дүниеге келген.) Зиялы отбасында дүниеге келген, оның әкесі-Николаев кенішінде жұмыс істеген пошта-телеграф қызметкері Александр Яковлевич Малеев,ал анасы-үй шаруасындағы әйел Евдокия Федоровна.
1899 жылы Кузнецк қаласындағы приход мектебін, 1906 жылы Семей гимназиясын бітірді. Томск технологиялық институтының (ТТИ) механикалық бөліміне түсті. 1910 жылы ол Казанск Императорлық университетінің математика бөлімінің үшінші курсына ауысып, 1912 жылы сәуірде бітірді. Гимназия оқушысы ретінде де, студент ретінде де ол Ресей революциялық қозғалысына қатысқаны үшін тінту, айыппұл, қамауға алу, алып тастауға ұшырады.
1914 жылдың қаңтарына дейін Малеев Казаньдағы Энгельгардт астрономиялық обсерваториясында есептеуші астроном болды. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде, 1914-1918 жылдары ол Пономарева атындағы бесінші Казань әйелдер гимназиясында және Мауйлова атындағы ерлер гимназиясында сабақ берді.
1915 жылы 30 қарашада Казань университетінің таза математика кафедрасында профессорлық дәрежеге дайындалу үшін стипендиат болып қалды. Стипендия жылына 600 рубльді құрады. 1917 жылы ол математика және теориялық механика бойынша магистрлік емтихандарды тапсырды. Бірнеше сынақ дәрістерін оқығаннан кейін 1918 жылдың ақпанынан бастап Казань университетінің таза математика кафедрасының приват-доценті болды.
Қазан төңкерісінен кейін, Азаматтық соғыс оқиғаларына байланысты, сол 1918 жылы ол Омбыға эвакуацияланды, онда Омбы политехникалық институтының ерекше профессоры лауазымын қалпына келтірді. Зерттеудің негізгі бағыттары алгебралық теңдеулер теориясымен, салыстыру теориясымен және көпмүшелердің бөліну мәселелерімен байланысты болды. Студенттік жылдары революциялық қозғалыстың мүшесі болды.
1919 жылы 1 қарашада Всеволод Малеев Томск университетінің таза математика кафедрасының приват-доценті болды: студенттерге «Решение уравнений в радикалах в связи с теорией Галуа» арнайы курсын оқыды. 1920 жылдың жазында ол Барнаул губерниялық халыққа білім беру бөлімінің шақыруымен Барнаулдағы педагогикалық курстарда сабақ беру үшін барды. 1920 жылы 1 қаңтарда Халық Комиссарлары Кеңесінің жарлығымен профессор болды.
1920 жылы қарашада Всеволод Малеев физика-математика факультетінің хатшысы болды. 1920 жылдың 27 желтоқсанынан 1921 жылдың 1 қазанына дейін ол оның Президиумына кірді. 1920 жылдың 1 маусымы мен 1 қазаны аралығында физика-математика факультеті деканының міндетін атқарушы болды, 1923 жылы деканның орынбасары болды. 1922 жылдан бастап математикалық пәндік комиссия бюросының төрағасы болды. 1933 жылдың 1 қазанына дейін Малеев математика кафедрасын басқарды. 1921 жылдан 1926 жылға дейін жұмыс факультетінде, содан кейін халық университетінде (1926-1927 жылдары) сабақ берді.
1924-1926 жылдар аралығында ол бірнеше ғылыми іссапарлар жасады: Мәскеу, Ленинград, Казань және Самараға барды. Содан кейін ол 1927 жылы Мәскеуде өткен Бүкілресейлік математиктер съезіне қатысты. Харьковта (1930) және Ленинградта (1934) Бүкілодақтық математиктер Съездеріне қатысты. Сібір өлкелік халықтық білім бөлімінің әдістемелік кеңесінің мүшесі болды (1927), онда ол Сібірдегі 1 және 2 сатылы мектептерде математиканы оқыту мәселелерімен айналысты.
1930 жылдан 1933 жылға дейін Малеев Сібір химия-технологиялық институтының толық емес профессоры болды. 1932 жылы Сібір механика-Машина жасау институтында толық емес жұмыс істеді. Пермь, Казань және Томск физика-математикалық қоғамдарының толық мүшесі болды, Қазан педагогикалық қоғамының құрамына кірді. Дәрістік курстар жүргізді: «Дифференциальное исчисление»; «Определенные интегралы»; «Теория чисел»; «Высшая математика», «Высшая алгебра». Оның студенттері оқытудың «айрықша табыстылығын» және Малеевтің студенттерді өзіне бейімдеу қабілетін атап өтті.
Малеевтің ғылыми қызығушылықтары алгебралық теңдеулер теориясымен, салыстыру теориясымен және көпмүшелердің бөліну мәселелерімен байланысты болды; ол бірқатар математикалық мақалалардың авторы және бірлескен авторы болды, олардың соңғысы Фермнің Ұлы теоремасын шешуге арналған. Оның қаламында 15 жұмыс бар, оның ішінде «Аналитическая геометрия» және «Теоретическая механика», 1-бөлім.
Профессор Малеев Томск мемлекеттік педагогикалық институтының физика-математика факультетінің негізін қалаушылардың бірі болды, 1932 жылдың 1 қазанынан 1934 жылдың 1 қыркүйегіне дейін ТГПИ математика кафедрасын басқарды. Математик, Томск мемлекеттік университетінің математика кафедрасының профессоры.
1930 жылдары «Батыс буржуазиялық ғылымға құлдық жасады» деп айыпталды.
Екінші некеде Всеволод Малеев Томск университетінің доценті Евстолия Николаевна Арабияға (1898-1993) үйленді.
1938 жылы 5 шілдеде қайтыс болды.
Мақалалар:
К теории уравнений 3-й степени // Известия Томского университета. 1924. Том 74;
Совместно с Ю. В. Чистяковым. О вычислении производных сумм одинаковых степеней корней по коэффициентам уравнения // Известия Томского индустриального института. 1936. Том 55. Выпуск 1;
О последней теореме Fermat’a // Известия физико-математического общества. Казань, 1937. Том 3. Выпуск 2.
Әдебиеттер:
Наука и научные работники СССР: Справочник … Л., 1928. Ч. 6. Научные работники СССР без Москвы и Ленинграда;
Известия Томского индустриального института: Юбилейный сборник. Томск, 1936;
Круликовский Н. Н. История развития математики в Томске. Томск, 1967;
История отечественной математики. Киев, 1968. Т. 3; Киев, 1970. Т. 4. Кн. 2;
Томский государственный педагогический университет. 2-е изд., переработанное Томск, 1995;
Малеев Всеволод Александрович // Профессора Томского государственного педагогического университета: Биографический словарь / Автор — составитель Т. В. Галкина. Томск: Издательство Томского государственного педагогического университета, 2005 г.
Профессора Томского университета: Биографический словарь / С. Ф. Фоминых, С. А. Некрылов, Л. Л. Берцун, А. В. Литвинов. Томск, 1998. Том 2;
Профессора Томского политехнического университета Т. 2 Биографический справочник Л. С. Анисимова, В. Н. Беломестных, Л. А. Беломестных и др. Томск, 2001;
Беломестных В. Н., Беломестных Л. А., Круликовский Н. Н. Он пытался доказать великую теорему Ферма // Известия Томского политехнического университета. 2003. Т. 306, № 5;
Гагарин А. В. «Профессора Томского политехнического университета». Биографический справочник. Т. 2. Томск: Изд-во научно-технической литературы, 2001.
Круликовский Н. Н. Из истории развития математики в Томске (недоступная ссылка). Томск, 2006.
Заметки об истории кафедры алгебры Томского государственного университета // Вестник Томского государственного университета. Математика и механика. 2011. № 3(15).
Мұрағаттық дереккөздер:
Государственный архив Томской области (ГАТО). Ф. Р-815. Оп. 1. Д. 116; Оп. 18. Д. 243;
Сілтемелер:
Малеев, Всеволод Александрович. Электронная энциклопедия Томского государственного университета (ISBN 978-5-7511-2329-1). ред. С. А. Некрылов (19 ноября 2018). Дата обращения: 29 июня 2019.
